„L4 pod palmami? Już wkrótce będzie to możliwe” – wypowiedź Magdaleny Januszewskiej w „Prawo.pl”
15-04-2025
Resort pracy zamierza wpisać do tzw. ustawy zasiłkowej możliwość wyjechania poza granice Polski na zwolnieniu lekarskim. I to mimo ostrzeżeń ZUS i Ministerstwa Finansów, że może to być systemowa zachęta do nadużyć – m.in. wykorzystywania zwolnień jak urlopu za granicą lub do pracy na czarno w innych krajach. MRPiPS forsuje swój pomysł, choć nie oszacowało całościowych skutków wprowadzanych regulacji dla budżetu państwa i pracodawców.
Chodzi o przygotowany w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (nr UD114), który zawiera wiele kontrowersyjnych rozwiązań. Jednym z nich jest pomysł wprowadzenia do przepisów możliwości spędzania zwolnienia lekarskiego za granicą. Samo ministerstwo przyznaje, że projekt wychodzi naprzeciw oczekiwaniom osób chorych, które nierzadko stają przed dylematem, czy w okresie orzeczonej niezdolności do pracy mogą wyjechać poza granice Polski. (…)
Co proponuje ministerstwo?
Projekt przewiduje dodanie do obowiązującego art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa), nowych ust. 1a–1f, w tym ust. 1c, zgodnie z którym miejscem wskazanym w zwolnieniu lub zawiadomieniu może być adres pobytu w innym państwie, jeżeli jest to uzasadnione zaleceniami lekarza, innymi istotnymi okolicznościami lub nie sprzeciwia się to celom zwolnienia i okoliczność tę stwierdzi lekarz, chyba że Zakład Ubezpieczeń Społecznych ma możliwość zlecenia przeprowadzenia kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnienia w tym państwie na mocy przepisów odrębnych.
– Jeżeli zatem adresem pobytu ubezpieczonego wskazanym w zwolnieniu lekarskim lub zawiadomieniu będzie adres w państwie, w którym na zlecenie ZUS istnieje możliwość przeprowadzenia kontroli, nie jest konieczne spełnienie żadnych dodatkowych warunków. Będzie to miało zastosowanie przede wszystkim w przypadku państw członkowskich Unii Europejskiej, gdyż na podstawie przepisów prawa UE ZUS ma możliwość wystąpienia do zagranicznej instytucji ubezpieczeniowej o przeprowadzenie kontroli, jeżeli osoba niezdolna do pracy zamieszkuje lub przebywa w innym państwie członkowskim. Kontrola zlecona przez ZUS innej instytucji właściwej odbywa się na podstawie przepisów rozporządzeń 883/2004, 987/2009 z krajami UE, EOG, Szwajcarii, umowy o handlu i współpracy między UE a Wielką Brytanią lub innych umów międzynarodowych o zabezpieczeniu społecznym – podkreśla MRPiPS w uzasadnieniu.
(…)
Ministerstwo nie przejmuje się krytyką
Krytycznie do tej propozycji odniosło się Ministerstwo Finansów (…). MRPiPS nie przejęło się też uwagami ZUS, choć Zakład wskazał, że regulacja może spowodować znaczny wzrost liczby zaświadczeń lekarskich, w treści których w danych ubezpieczonego wskazany zostanie adres pobytu w innym państwie. – Dotychczasowe doświadczenia Zakładu, dotyczące kontroli prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy oraz wystawiania zaświadczeń lekarskich, w treści których w danych ubezpieczonego wskazano adres pobytu w innym państwie pokazują, że okres niezdolności do pracy orzeczony w zaświadczeniu lekarskim oraz czas potrzebny na rozpatrzenie wniosku Zakładu przez instytucję miejsca pobytu ubezpieczonego, determinują sposób przeprowadzenia kontroli. W efekcie kontrola ta realizowana jest zazwyczaj na podstawie analizy dokumentacji medycznej – pisze ZUS w uwagach do projektu. I przypomina, że skuteczność kontroli orzekania o czasowej niezdolności do pracy oraz wystawiania zaświadczeń lekarskich uzależniona jest od możliwości przeprowadzenia bezpośredniego badania ubezpieczonego w okresie orzeczonej czasowej niezdolności do pracy, ponieważ wyłącznie po przeprowadzeniu bezpośredniego badania lekarz orzecznik może wystawić „zaświadczenie korygujące” (tj. ustalające wcześniejszą datę ustania niezdolności do pracy, niż określona w kontrolowanym zaświadczeniu lekarskim), które jest traktowane na równi z zaświadczeniem stwierdzającym brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku, wydanym w myśl art. 229 Kodeksu pracy.
Zachęta do nadużyć – ministerstwo palcem pokazuje furtkę
Co ciekawe, projektodawcy nie dokonali całościowej oceny skutków regulacji, jeśli chodzi o finanse publiczne, w tym także skutków dla pracodawców. W OSR, w ujęciu niepieniężnym rubryka dotycząca dużych przedsiębiorstw jest pusta, a do tej dotyczącej sektora mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw wpisano: – Przewidywane rozwiązania nie mają wpływu na sektor miko-, małych i średnich przedsiębiorstw.
– Liberalizacja przepisów dotyczących możliwości wyjazdów zagranicznych na L4 niesie za sobą bardzo wysokie ryzyko wykorzystywania zwolnień chorobowych niezgodnie z ich przeznaczeniem. Z doświadczenia wiemy, że dla pracowników, zwłaszcza tych nadużywających zwolnień, taka perspektywa jest niezwykle kusząca. W ubiegłych latach mieliśmy do czynienia z wieloma takimi przypadkami, w których pracownicy oficjalnie przyznawali się, że czas na L4 spędzali na wakacyjnych wyjazdach. W sezonie letnim, portale społecznościowe zapełnione są zdjęciami z piaszczystej plaży albo górskich szczytów. Niezbyt rozsądne, ale wciąż popularne są takie publikacje ze strony osób, które przebywają na L4. Tego typu sytuacje destabilizują funkcjonowanie firm i generują napięcia oraz poczucie niesprawiedliwości wśród członków załogi. To także wymierne straty finansowe dla firm, szczególnie tych zajmujących się produkcją. Nie można traktować L4 na równi z urlopem – mówi serwisowi Prawo.pl Mikołaj Zając, ekspert rynku pracy, prezes Conperio, polskiej firmy doradczej zajmującej się problematyką absencji chorobowych.
Dr Marcin Krajewski jest zdania, że najwięcej wątpliwości budzi jednak kwestia możliwości wyjazdu za granicę nie tylko na zaplanowane wakacje, ale także i do pracy „na czarno”. – Sami projektodawcy wskazują, że miejsce wskazane w zwolnieniu może obejmować także państwo, w którym ZUS nie ma możliwości przeprowadzenia skutecznej kontroli. W takich przypadkach świadczeniobiorca może pobierać zasiłek nawet przez pół roku. Także w przypadku państw objętych systemem koordynacji, możliwości weryfikacji zwolnienia są ograniczone i nie ma pewności, czy ZUS zdecyduje się na ich wykorzystanie ze względu na wysokie koszty, czasochłonność oraz stopień skomplikowania całej procedury – uważa dr Krajewski.
Magdalena Januszewska, radca prawny, specjalizująca się w prawie pracy, ubezpieczeń i zabezpieczenia społecznego, podkreśla, że propozycja uwzględnia dorobek orzeczniczy, który zapadł na gruncie obowiązujących przepisów. Na przykład w wyroku z 17 stycznia 2024 r. (sygn. akt I USKP 93/22) Sąd Najwyższy stwierdził, że nie można przyjąć, że każdy wyjazd za granicę w okresie niezdolności do pracy oraz każda podróż samolotem pozbawia ubezpieczonego prawa do zasiłku, gdyż tak stanowcza (kategoryczna) norma nie wynika z art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Innymi słowy, nie każda podróż samolotem i pobyt za granicą są równoznaczne z wykorzystywaniem zwolnienia lekarskiego w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia. Ustawa nie stanowi wszak wprost, że w takiej sytuacji ubezpieczony traci prawo do zasiłku. Wyjątek od zasady prawa do zasiłku w okresie chorobowej niezdolności do pracy wynika zatem z wykładni i stosowania art. 17 ust. 1 ustawy w indywidualnej sprawie ubezpieczonego.
– Planowana nowelizacja merytorycznie niewiele zmienia, bo i dzisiaj ustawa nie zabrania wyjazdu za granicę podczas zwolnienia lekarskiego. Posługuje się bowiem ogólnymi przesłankami utraty prawa do zasiłku – wykonywania pracy zarobkowej lub wykorzystywania zwolnienia w sposób niezgodny z jego celem. Nie odnosi się wprost do wyjazdów za granicę. Wprowadzenie projektowanego art. 17 ust. 1c to raczej pokazanie palcem furtki, z której można skorzystać. Nie wyeliminuje on jednak wątpliwości interpretacyjnych i sporów z ZUS, choćby z tego powodu, że pobyt za granicą może być uzasadniony nie tylko zaleceniami lekarza, ale bliżej niesprecyzowanymi „innymi istotnymi okolicznościami” – mówi mec. Januszewska. (…)
Czytaj więcej w artykule G.J. Leśniak:
https://www.prawo.pl/kadry/czy-mozna-na-l4-przebywac-za-granica-a-jesli-tak-to-od-kiedy,532477.html